Dù không là ngày lễ Tết lớn trong năm nhưng Tết Thanh minh lại mang đậm nét đẹp văn hóa của người Việt Nam. Vậy ngày Tết Thanh minh là gì? Tết Thanh minh có ý nghĩa như thế nào và Tết Thanh minh năm nay rơi vào ngày nào?
Tết Thanh minh là một phong tục truyền thống có tính nhân văn, nhắc nhở
chúng ta sống hướng về cội nguồn, niệm tâm tri ân, tỏ lòng thành kính của mình
đối với những người đi trước.
Theo Nhà nghiên cứu
văn hóa dân gian Nguyễn Hùng Vĩ cho biết, Tiết Thanh minh là 1 trong 24 tiết
khí. Tiết khí này được lập lịch theo quan niệm của các quốc gia phương Đông.
Về mặt nghĩa đen,
thanh là khí trong, minh là sáng sửa. Tiết Thanh minh nghĩa là khi trời mát mẻ
quang đãng. Tiết Thanh minh là tiết thứ 5 trong 24 tiết khí, bắt đầu sau ngày
Lập Xuân 45 ngày và sau ngày Đông chí 105 ngày.
Tiết Thanh minh kéo
dài khoảng 15 - 16 ngày, và ngày đầu tiên được gọi là Tết Thanh minh. Vào năm
2023, Tết Thanh minh sẽ nhằm ngày 5/4 Dương lịch (15/2 Âm lịch), sau khi kết
thúc tiết xuân phân và kéo dài đến ngày 20/4.
Ngoài Tết Thanh minh,
vào những ngày đầu năm tháng 3 còn có Hội Đạp Thanh hay còn gọi là hội giẫm cỏ.
Đây là lễ hội cũng có nguồn gốc từ Trung Quốc trong dịp này, nam nữ sắm sửa cho
mình quần áo đẹp để cùng đi chơi xuân.
Hiện nay, ở Việt Nam
không còn lưu truyền lễ hội này nữa nhưng vẫn chúng ta vẫn có thể biết được lễ
hội này qua đoạn thơ trong Truyện Kiều của Nguyễn Du:
"Thanh minh trong
tiết tháng ba,
Lễ là tảo mộ, hội là
đạp thanh,
Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành
chơi xuân,
Dập dìu tài tử giai
nhân,
Ngựa xe như nước áo
quần như nêm"
Ý nghĩa của Tết Thanh
minh
Dân gian quan niệm
“sống có nhà, chết có mồ”. Tức là đối với người khuất thì mộ là nhà; đối với
người sống thì ngôi mộ khiến cho ta có cảm giác được gần, là nơi thể hiện tình
cảm với người đã khuất.
Vào ngày Tết Thanh
minh, chúng ta tưởng nhớ đến người thân đã mất bằng cách chăm sóc, dọn dẹp mộ
của họ. Nếu như người thân của mình còn ở trong cõi ngạ quỷ, vong linh, thì họ
vẫn được yên lòng. Đây là tấm lòng nghĩa cử tốt đẹp của người sống đối với người
đã khuất.
Hơn nữa, việc tạ lễ
như vậy cũng sẽ giúp cho những vị thần linh cai quản ở vùng đó có thêm phước
báu, người thân của mình cũng được an ổn hơn.
Do vậy, Tết Thanh minh
là một phong tục truyền thống có tính nhân văn, nhắc nhở chúng ta sống hướng về
cội nguồn, niệm tâm tri ân, tỏ lòng thành kính của mình đối với những người đi
trước.
Người Việt thường làm
gì trong Tết Thanh minh?
Ngày Tết Thanh minh
gắn với nghi lễ tảo mộ, sửa sang lại phần mộ của gia tộc cho khang trang, sạch
sẽ hơn. Vì thế, đây cũng là dịp để mọi người tri ân, tưởng nhớ những người thân
đã mất.
Theo TS Nguyễn Ánh
Hồng - Trưởng khoa Văn hóa Phát triển (Học viện Báo chí và Tuyên truyền), vào
ngày Thanh minh, người dân đi tảo mộ gia tiên và làm lễ cúng gia tiên sau tảo
mộ. Công việc chính của tảo mộ là sửa sang các ngôi mộ của tổ tiên và thắp
hương cho người đã khuất.
Dịp Thanh minh, các
nghĩa trang thường nhộn nhịp, bởi trẻ con cũng được cho đi theo để nhận biết mộ
phần của tổ tiên, học hỏi các nghi lễ truyền thống.
Những người sống xa
quê cũng thường thu xếp công việc để về quê tảo mộ. Nhiều người không về đúng
ngày Tết Thanh minh. Thế nhưng, họ có thể về bất kỳ ngày nào miễn vẫn còn trong
tiết Thanh minh.
Sự nhân văn của người
Việt cũng thể hiện trong dịp Thanh minh qua việc giúp sửa sang, quét tước cho
những ngôi mộ vô chủ, hoặc những mộ phần ít người thăm viếng. Khi thắp hương
cho mộ phần gia tộc mình, mọi người thường thắp cho mỗi ngôi mộ xung quanh một
nén hương.
Trong ngày Tết Thanh minh, người Việt còn
chuẩn bị mâm cúng tại nhà, ngoài mộ để cúng tổ tiên.